„Maluch jaki jest, każdy widzi…” – aż chciałoby się sparafrazować Benedykta Chmielowskiego, autora „Nowych Aten”. Jego cytat o „Koniu”, stwierdza, że nie warto opisywać czegoś, co wszyscy znają i widzieli. Ja jednakże postaram się opisać to auto i jego historię.
„Włoski" Fiat 126 - Bambino
Od 1968 projektanci Fiata pracowali nad następcą modelu Fiat 500 Nuova, który był produkowany od 1957 roku. Postanowiono zachować ogólną koncepcję samochodu, czyli zastosować chłodzony powietrzem dwucylindrowy rzędowy (R2) czterosuwowy silnik benzynowy, umieszczony z tyłu samochodu napędzający tylną oś poprzez czterostopniową ręczną skrzynię biegów. Pojemność skokową podwyższono do 594 cm³, przez co moc wzrosła do 23 koni mechanicznych. Rozstaw osi pozostał bez zmian, a pewne części są zamienne między Fitem 500 a Maluchem. Samochód otrzymał bardziej kanciaste nadwozie, mieszczące cztery osoby – dwoje dorosłych i dwójkę dzieci.
Produkcję Fiata 126 rozpoczęto we wrześniu 1972 roku w zakładzie Fiata we włoskim Cassino. Miesiąc później odbyła się światowa premiera na salonie samochodowym w Turynie. Produkcję we Włoszech zakończono w 1980 roku po wyprodukowaniu 1 352 912 egzemplarzy (modele 600 i 650). Poza Polską i Włochami auta te były montowane w Austrii (Steyr-Fiat 126, czyli Włoski Fiat 126 wyposażony w mocniejszy silnik typu bokser (643 cm³, 25 KM)) i obecnej Serbii (Kragujevac), a ówczesnej Jugosławii.
Polski Fiat 126p 600 (1973-1977)
Pod koniec lat 60. XX w. Polska rozpoczęła poszukiwania licencjodawcy samochodu klasy popularnej. Rozpatrywano różnych producentów. Prowadzono rozmowy z Fiatem (modele 126 lub 127), Toyotą (model Corolla), Citroënem (Dyane), Renault (modele 4 i 5), Volkswagenem (Garbus i Golf, a także NSU Prinz i 1000) i Fordem. Strona polska preferowała spłatę licencji gotowymi samochodami lub częściami. Fiat przystał na takie warunki. Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego „Pol-Mot” podpisało umowę z Fiatem o współpracy technicznej i licencyjnej na model 126 29 października 1971 roku. Kontrakt przewidywał spłatę licencji dostawami 820 tys. zespołów napędowych przeznaczonych dla samochodów produkowanych we Włoszech oraz 50 tys. samochodów dla sieci sprzedaży Fiata. 1 stycznia 1972 roku w Bielsku-Białej powstała Fabryka Samochodów Małolitrażowych z przekształcenia Wytwórni Sprzętu Mechanicznego.
Pierwszy, zmontowany z włoskich części Polski Fiat 126p został zbudowany w Fabryce Samochodów Małolitrażowych 6 czerwca 1973 roku, a produkcja oficjalnie ruszyła 22 lipca tego samego roku.
Czym różniły się „włoska” i „polska” wersja Fiata 126?
Przede wszystkim światłami przednimi. Włoski Fiat miał białe klosze kierunkowskazów, bo posiadał w nich dodatkowo światła pozycyjne, które w polskiej wersji znajdują się w głównych kloszach świateł przednich. Poza tym na starych zdjęciach przedstawiających „włoskiego” Fiata nie widać lusterek bocznych. Wiadomo, że ma też inne znaczki z przodu i z tyłu auta.
Tutaj pozwolę sobie na małą dygresję. Ówczesna Polska jako kraj demokracji ludowej (tzw. Demoludy) była pełna absurdów związanych z komunistycznym ustrojem państwa. Centralnie sterowana gospodarka wyceniła samochód na 69 tysięcy ówczesnych złotych (było to bardzo dużo biorąc pod uwagę średnie zarobki oscylujące między 3 a 4 tysiącami), ale ze względu na małą podaż i wysoki popyt ceny na giełdach dochodziły do 110 tysięcy. Samochód dostępny był również w PEWEX-ach (Przedsiębiorstwo Eksportu Wewnętrznego) za 1100 dolarów amerykańskich. Bo po co sprzedawać towary obywatelom jeżeli można je wyeksportować i sprzedać za dewizy…? Komunizm szybko by upadł gdyby nie kapitalizm, którym tak gardzili komuniści.
Kolejnym absurdem krajów demokracji ludowych było tworzenie dziwnych wersji samochodów, na które otrzymano licencję. W ten sposób powstały prototypy takie jak:
- Polski Fiat 126p Bombel – prototyp samochodu dostawczego opartego na Fiacie 126p, wykorzystywany w FSM do transportu wewnątrzfabrycznego oraz przez dział sportu FSM jako samochody serwisowe;
- Polski Fiat 126p Long – prototyp wersji z wydłużonym rozstawem osi o 10 cm i mocniejszym silnikiem i zawieszeniem;
- Polski Fiat 126p Kombi;
- Polski Fiat 126p NP – prototyp wersji z napędem na przednią oś;
- Polski Fiat 126p z silnikiem wysokoprężnym – wybrano silnik R4 o pojemności 800 cm³ japońskiej firmy Kubota, ale wzrost wartości jena spowodował nieopłacalność tego przedsięwzięcia;
- Polski Fiat 126p w wersji wojskowej z 1989 roku;
- LPT – lekki pojazd terenowy;
- Wszędołaz – pojazd gąsienicowy;
Oraz produkowane:
- Polski Fiat 126 BIS – maluch o nadwoziu hatchback, posiadające bagażniki z przodu i tyłu, silnik znajdował się pod podłogą tylnego bagażnika i był chłodzony cieczą;
- Polski Fiat/BOSMAL 126p Cabrio.
I na tym kończę te dygresje i wracam do omawiania Fiata 126p.
Polski Fiat 126p 650 (1977-1984)
W 1977 roku przeprowadzono modernizację. Zmodyfikowano pokrywę silnika (usunięto po cztery szczeliny po obu stornach i zmieniono kształt przetłoczenia na tablicę rejestracyjną), zmieniono hamulce i przez to felgi na mniejszy rozstaw śrub, zwiększono pojemność skokową do 652 cm³ i moc o 1 KM.
W maju 1979 roku – na 2 lata przed terminem – FSM zakończyła spłatę zobowiązań licencyjnych wobec Fiata. 8 czerwca tegoż roku POL-MOT i Fiat podpisały zawartą na okres 10 lat umowę o sprzedaży i modernizacji samochodu 126, na mocy której FSM stała się wyłącznym dostawcą modelu dla włoskiego koncernu. Produkcję 126 we Włoszech zakończono w 1980 roku, po wyprodukowaniu 1 352 912 egzemplarzy.
W późniejszych latach silnik był modyfikowany. Zmiana gaźnika, wałków rozrządu, zmodyfikowanie głowicy i bloku silnika spowodowało zmniejszenie zużycia paliwa. Samochody z tą jednostką oznaczono symbolem 650E.
Polski Fiat 126p FL (1984-1994)
W 1983 zawarto aneks do umowy licencyjnej, na mocy którego FSM we współpracy z Fiatem przeprowadziła modernizację Polskiego Fiata 126p. Wersję tę nazwano FL (face lifting). Zmiany zewnętrzne obejmowały nowe zderzaki z plastiku (do tylnego zostały zamocowane światła przeciwmgielne i cofania) zmieniono i przesunięto w dół listwy boczne, rynienki osłonięto nakładkami i zmieniono lusterko boczne. We wnętrzu zmieniono deskę rozdzielczą, wystrój tapicerski oraz kształt klamek wewnętrznych i korbek szyb. W silniku zmieniono układ zapłonowy i rozrusznik. W 1988 zmieniono na większe (z BIS-a) kratki wentylacyjne na tylnych błotnikach. W dalszych latach modernizowano silnik.
Powyższy model „późnego” Polskiego Fiata 126p FL bazowałem na wyglądzie samochodu, którego posiadała moja rodzina w latach 1991-1995. Był to samochód koloru wiśniowego i posiadał czwarty pakiet wyposażenia – czyli „pełen tłuszcz” – posiadał m.in. prawe lusterko boczne, pasy bezpieczeństwa również z tyłu, uchylane tylne szyby itd.. Za takie udogodnienia trzeba było dosyć dużo dopłacić. Fiat był znany z tego, że miał kilka różnych pakietów dodatków. „Bieda line” kosztował ponad 29 milionów (ówczesnych) złotych, a dodatki kosztowały jeszcze kolejne 3 miliony, czyli ponad 10% wartości „wersji podstawowej”. Ludzie przez sentyment zapominają jak mały i głośny to był samochód. Nie należał też do najoszczędniejszych – tata wspomina, że był w stanie spalić 7 litrów paliwa na 100 km (przypomnę, że silnik miał 650 cm³ pojemności skokowej). Był prosty w naprawie, ale nie był niezawodny. Nasze pierwsze rodzinne wakacje nad morzem zakończyły się u rodziny w Poznaniu. Rodzice sprzedali go w 1995 (przebieg 35 tys. km), a następnie kupili turkusowego Poloneza MR’93, który służył nam przez kolejne lata.
Fiat 126 EL/ELX (1994-2000)
W 1991 roku w Tyskim FSM rozpoczęto produkcję Fiata Cinquecento, a produkcję 126 pozostawiono w Bielsku-Białej. W związku z dużym popytem ciągle odkładano datę zakończenia produkcji tego modelu i postanowiono zmodernizować go częściami z Cinquecento. W ten sposób 5 września 1994 roku ruszyła produkcja Fiata 126 EL (skrót od „elektroniczny”, ze względu na zastosowany rodzaj zapłonu), potocznie określany był mianem „Elegant”. Zmieniono oblachowanie karoserii, likwidując przetłoczenia po bokach nadwozia oraz wprowadzono węższe listwy ochronne, nowe kratki wentylacyjne, jednoczęściowe szyby w drzwiach i pochodzące z Cinquecento lusterka z możliwością regulacji z wnętrza, poprawiono też oświetlenie zewnętrzne poprzez zastosowanie żarówek halogenowych typu H4. We wnętrzu zmieniono wskaźniki i wykładzinę tablicy przyrządów oraz zastosowano dźwignię skrzyni biegów i obręcz kierownicy z Cinquecento.
W grudniu 1996 zaostrzono normy emisji spalin, dlatego do zmodernizowanej wersji 126 ELX, wprowadzono katalizator o rdzeniu metalowym, nowy gaźnik (FOS 28S1A1/300), mechanizmy odcinania dopływu paliwa w razie wypadku i przy hamowaniu silnikiem oraz kontrolkę włączonego ssania (model ELX nie posiadał sondy lambda). W styczniu 1997 roku wprowadzono nazwę Maluch jako oficjalną nazwę modelu. Ostatnia zmiana nastąpiła jesienią 1998 roku, wprowadzono wówczas zagłówki dla pasażerów tylnej kanapy (Maluch Town).
Na razie nie zrobiłem tej wersji Malucha, być może powstanie w przyszłości.
Zakończenie produkcji
Z powodu zużycia sprzętu do produkcji nadwozi (zakup nowych urządzeń, przy malejącym zainteresowaniu samochodem, okazał się nieopłacalny) produkcję Malucha zakończono 22 września 2000 roku – dwa lata po Cinquecento, czyli planowanym następcy…
Ogółem wyprodukowano 4 671 586 Fiatów 126, z czego w Polsce 3 318 674 (1 152 325 w zakładzie w Bielsku-Białej, 2 166 349 w Tychach).
Prace nad projektami i publikacja
Od bardzo dawna chciałem zrobić modele tego samochodu. Jako Polak mam sentyment do naszej, nie bójmy się powiedzieć, niezbyt udanej motoryzacji.
Prace nad projektami zacząłem 11 lipca 2024 roku bazując na wcześniej wykonanym modelu w wersji low-poly. Prace trwały za długo, bo 37 „dni” i toczyły się równolegle dla każdego z projektów. Ukończyłem pięć wersji tego auta (Bambino, 126p 600, 126p 650 i 2 wersje FL) i opublikowałem je 3 września 2024 roku.
Wersji 126 EL nie zrobiłem bo wymagałaby zbyt wielu modyfikacji i po prostu już nie miałem zapału jej robić. Kto wie, może zrobię ją za jakiś czas?
